การย้อมสีในสมัยพุทธกาล

มนุษย์เรียนรู้การนำแร่ธาตุและพืชพรรณในธรรมชาติมาใช้ประโยชน์เกี่ยวกับ สี มายาวนาน  

สมัยพุทธกาล  พระพุทธเจ้าได้บัญญัติพระธรรมวินัยให้ภิกษุจัดทำจีวรจากผ้าเก่าทิ้งหรือผ้าห่อศพ มาเย็บต่อกันเป็นจีวรผืนใหญ่ ทรงแนะนำให้  ย้อมฝาด  เพื่อใช้เป็นเครื่องนุ่งห่มของภิกษุ

                การย้อมฝาด ช่วยให้โครงสร้างเส้นใยผ้าเก่าที่เริ่มยุ่ยกลับแกร่งแข็งแรง และความเข้มของสีฝาดยังกลมความเลอะของผ้าให้ดูสะอาดเข้มขรึม  นี่คือภูมิปัญญาความรู้เรื่องฝาด ได้ถูกนำมาพิจารณาใช้ในการย้อมสีธรรมชาติ  ช่วยให้สีจับติดแน่น ติดทน อย่างไม่ตายตัว  และเมื่อฝาดให้สีเข้ม ความเปรี้ยวตรงข้ามกับฝาดก็ต้องให้สีอ่อน  ด้วยหลักการนี้  ความเปรี้ยวและความฝาด ได้กลายมาเป็นหลักของกรดและด่างในการย้อมผ้าในปัจจุบัน  ทั้งส่วนของสีเคมีและส่วนของสีธรรมชาติ  ต่างกันที่สีเคมีจะใช้ความเป็นกรดด่างที่ตายตัว  แต่สีธรรมชาติจะใช้หลักธรรมชาติ  ความเป็นกรดด่างในธรรมชาติมีหลากหลายไม่ตายตัว  ทำให้พืชแต่ละอย่างให้สีที่หลากหลายเมื่อรวมกับวัตถุปัจจัยที่มีฤทธิ์เป็นกรดหรือด่างเท่าที่จัดหาได้จากสภาวะธรรมชาติรอบตัว

                เมื่อพระพุทธองค์ทรงบัญญัติวินัยผ้าสามผืนเป็นเครื่องนุ่งห่มของภิกษุ  เราได้เห็นศิลปะของการใช้ผ้าผืนในอีกหลายรูปแบบ รูปหนึ่งโดยเฉพาะจีวรผืนหนึ่ง  จะมีรูปแบบการห่อครองเฉพาะในประเทศไทยถึง  5-6 รูปแบบที่ล้วนงดงามเหมาะสม  ซึ่งครอบคลุมทุกกิจกรรมและทุกฤดูกาลอย่างงดงามและทรงประสิทธิภาพ  สมฐานะพระภิกษุสงฆ์สาวกของพระผู้มีพระภาคเจ้า  และในเชิงปัจจัยสี่ที่พระพุทธเจ้าทรงบัญญัติเป็นหัวใจของการพึ่งตนเองเพื่อเกื้อกูลแก่การบรรลุธรรม  เราจะเห็นได้ชัดถึงการใช้ปัจจัยสี่ในมุมที่จำเป็น   เกิดประโยชน์กับชีวิต นำพาไปสู่ความก้าวหน้ารู้แจ้ง  น่าเคารพศรัทธา  เฉกเช่นพระพุทธองค์  และในทุกวันนี้เรายังได้เห็นภาพชนพื้นบ้านทั่วโลกและไทย  เฉพาะเอเชียทุกประเทศมีศิลปะในการใช้ผ้าผืนด้วยกันทั้งสิ้น  เป็นเครื่องนุ่งห่มทุกวัน  ทุกฤดูกาล  อย่างมีวิธีการใช้ที่หลากหลายไม่ซ้ำกัน เป็นเอกลักษณ์เฉพาะตนทั้งสิ้น

จากหนังสือ “นี้คือ..ผ้าทอพื้นบ้าน”  สำนักงานกองทุนสนับสนุนการวิจัย (สกว.)  สำนักงานภาค